Sfokusuj się na fokus – jak przygotować się do badań grupowych?

Zogniskowane wywiady grupowe zwane potocznie fokusami wymagają dużego zaangażowania zarówno moderatora oraz uczestników, dlatego powstaje pytanie jak to można zrobić efektywnie online? Jakie są za i przeciw? Postaram się odpowiedź na to pytanie w poniższym artykule.

Nowa rzeczywistość

Pandemia koronawirusa wymusiła szybkie znalezienie nowych rozwiązań prowadzenia badań szczególnie jakościowych, przede wszystkim przestawienie się na badania zdalne, które do tej pory były rzadkością. O ile w przypadku wywiadów indywidualnych sprawa jest prostsza, to wywiady grupowe mogą przysporzyć więcej problemów.

Przygotuj się

Prowadzenie badania nie ogranicza się tylko do samej sesji, ale także ogromu przygotowań poprzedzających proces badawczy. Konstruując scenariusz badania zadbaj o to, aby całość nie przekroczyła półtorej godziny, ponieważ dłuższy czas trwania znacznie wpłynie na spadek aktywności respondentów. Jeśli nie masz pewności ile czasu potrwa badanie zaplanuj pilotaż, aby dokładnie sprawdzić przebieg badania. Nie wszystkie tematy nadają się do otwartej dyskusji w przestrzeni wirtualnej. Dla przykładu, trudno będzie rozmawiać o sprawach osobistych czy zobowiązaniach finansowych wspólnie z nieznanymi nam osobami.

Wyeliminuj problemy

Optymalne oprogramowanie oraz instrukcja to jednak nie wszystko. Warto zadbać też o drugą osobą do pomocy, która będzie wsparciem nie tylko przy robieniu notatek ze spotkania, ale także w przypadku potrzeby kontaktu telefonicznego z respondentami. Jeśli wiesz, że Twoja grupa może mieć problemy z połączeniem, zaplanuj wcześniej testowe spotkanie z użytkownikami, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia problemów technicznych. Zadbaj również o rezerwową osobę, rekrutując jednego badanego więcej, który również może wziąć udział w badaniu lub czekać w gotowości jeśli któryś z respondentów by się nie pojawił. Pamiętaj, że prowadzenie badania zdalnego jest trudniejsze i bardziej angażujące dla wszystkich stron, dlatego warto by grupa respondentów liczyła nie więcej niż 6 osób, czyli w tym wypadku możemy mówić bardziej o mini FGI niż klasycznych grupach fokusowych liczących około 8 osób.

Podgląd na żywo

Podobnie jak w przypadku tradycyjnych fokusów, w badaniach zdalnych równie często pojawia się potrzeba nagrania sesji oraz udostępnienia podglądu na żywo klientowi. Na szczęście w tym wypadku nie jest to problemem, ponieważ takie narzędzie jak na przykład Zoom oferuje bezpośrednią transmisję sesji na YouTube czy Facebook Workplace. Dzięki temu uczestnicy badania nie wiedzą ile osób przygląda się sesji. W przypadku YouTuba istnieje niebezpieczeństwo zablokowania transmisji, ponieważ zdarza się, że algorytm weryfikacji treści nie działa poprawnie i blokuje transmisję wskazując irracjonalne powody np. obraźliwość prezentowanych treści. Oprócz transmisji, w większości programów do prowadzenia spotkań istnieje także możliwość nagrywania oraz zaproszenia klienta do pokoju w aplikacji, w taki sposób aby był nieaktywnym użytkownikiem. Trzeba jednak pamiętać, że może się to wiązać z wywołaniem u uczestników poczucia bycia obserwowanym, co może wpłynąć na zmniejszenie ich aktywności.

Bądź wyrozumiały

Nawet jeśli czujesz się dobrze przygotowany, to mimo wszystko poproś uczestników o dołączenie do spotkania 5-10 minut wcześniej, aby mieć pewność, że wszystko działa poprawnie. Pamiętaj, że jedna osoba mająca ciągłe problemy techniczne np. niestabilne łącze może wpłynąć negatywnie na pozostałe osoby. Dlatego jeśli zaistnieją powtarzające się problemy, to przeproś uczestnika i poproś o opuszczenie badania. Na początku spotkania poproś uczestników o przedstawienie się oraz opowiedzenie kilku zdań o sobie. Pomoże to w zbudowaniu dobrej atmosfery, która może wpłynąć na zwiększenie poziomu otwartości uczestników. Warto poświęcić na tą część więcej czasu niż podczas badania stacjonarnego. Wspomnij także o zasadach – nie krytykujemy siebie nawzajem, nie oceniamy siebie tylko testowane rozwiązanie. Twoim zadaniem jest zapamiętanie lub zapisanie imion, tak abyś bez problemu mógł zwrócić się do każdego z respondentów. W przypadku jeśli któryś z badanych nie będzie miał włączonej kamerki, poproś go o to. Przede wszystkim warto, aby wszyscy uczestnicy badania widzieli siebie nawzajem, a drugą ważniejszą kwestią jest obserwacja użytkowników i ich reakcji podczas dyskusji. Często ludzie kręcą głową przytakując lub zaprzeczając, dlatego tak istotne jest obserwowanie ich zachowania.

Bądź aktywny

Moderując dyskusję warto skorzystać z narzędzi wspomagających, takich jak Mural czy Jamboard. Podczas gdy uczestnicy będą wykonywać zadania, Ty możesz w tym czasie podglądać ich działania i zbierać wnioski. Pamiętaj jednak, że nie wszyscy będą się czuli swobodnie z dodatkowymi narzędziami, a tłumaczenie obsługi i potencjalne problemy wydłużą czas badania. Wszystko zależy od grupy, jeśli będą to osoby, które nie korzystają często z komputera to w takim przypadku lepiej prezentuj treści na ekranie i sam uzupełniaj wypowiedzi użytkowników. Jeśli natomiast grupa będzie zaawansowana technologicznie, to warto skorzystać z dodatkowych narzędzi, które mogą wpłynąć pozytywnie na zaangażowanie uczestników. W przypadku mniej aktywnej grupy warto parafrazować wypowiedzi uczestników oraz odwracać sens wypowiedzi, aby zachęcić respondentów do wypowiedzi. Równie ważne jest także kontrolowanie czasu, tak aby zostawić sobie kilkanaście minut na podsumowanie i podzielenie się dodatkowymi spostrzeżeniami użytkowników.

Jakie są wady fokusów zdalnych?

Jeśli chodzi o minusy, należy wspomnieć o potencjalnie mniejszej liczbie uczestników, ponieważ w przypadku grupy liczącej 8-10 osób ciężko byłoby zaktywizować wszystkich badanych. Należy pamiętać też o możliwych problemach technicznych, przede wszystkim związanych z dołączeniem do spotkania respondentów, które w skrajnych przypadkach mogą uniemożliwić udział w badaniu. Z tym wiąże się kolejna wada, jaką jest niemożność organizacji wszystkich grup fokusowych zdalnie, szczególnie osób mniej zaawansowanych technologicznie. Możemy spróbować rozwiązać ten problem poprzez próbne połączenie z uczestnikami przed spotkaniem, ale należy mieć na uwadze, że będzie to wymagało poświęcenia większej ilości czasu na przygotowanie się do badania.

Czy w takim razie warto organizować fokusy zdalnie?

Moim zdaniem na pewno warto i jest to ciekawym doświadczeniem dla wszystkich interesariuszy projektu. Oczywiście wybór konkretnej formy realizacji badania zależy przede wszystkim od tematyki, bo nie wszystkie zagadnienia będą nadawały się do dyskusji online. Drugim uwarunkowaniem jest liczba uczestników, która również determinuje odpowiednią formę fokusa.